اعتصام (قرآن)اعتصام از عصم به معنای تمسک و چنگ زدن به چیزی است.در این مدخل از واژه «اعتصم» و مشتقات آن و «استمسک» استفاده شده است. ۱ - اعتصام به خدااعتصام (از عصم) به معنای تمسک و چنگ زدن (به چیزی) است. در این مدخل از واژه «اعتصم» و مشتقات آن و «استمسک» استفاده شده است. ۱.۱ - لزوم اعتصاملزوم اعتصام مؤمنان به خداوند: «وجاهدوا فی اللـه حق جهاده هو اجتباکم وما جعل علیکم فی الدین من حر جملة ابیکم ابر اهیم هو سماکم المسلمین من قبل وفی هـذا لیکون الر سول شهیدا علیکم وتکونوا شهداء علی الناس فاقیموا الصلاة وآتوا الزکاة واعتصموا باللـه هو مولاکم فنعم المولی ونعم النصیر : و در راه خدا جهاد کنید، و حق جهادش را ادا نمایید! او شما را برگزید، و در دین (اسلام) کار سنگین و سختی بر شما قرار ندارد؛ از آیین پدرتان ابراهیم پیروی کنید؛ خداوند شما را در کتابهای پیشین و در این کتاب آسمانی «مسلمان» نامید، تا پیامبر گواه بر شما باشد، و شما گواهان بر مردم! پس نماز را برپا دارید، و زکات را بدهید، و به خدا تمسک جویید، که او مولا و سرپرست شماست! چه مولای خوب، و چه یاور شایسته‌ای! » به باور امام خمینی اعتصام همان پناه بردن و تمسک جستن به حبل‌الله است. حبل‌الله همه دستورات دینی است که انسان را به خداوند نزدیک می‌کند. به اعتقاد امام خمینی حبل‌الله، قرآن و پیامبر می‌باشند البته ایشان طبق برخی روایات، حبل‌الله را علی (علیه‌السلام) معرفی می‌کند به دو دلیل: ۱- راه قرآن و پیامبر و راه علی بن ابیطالب از یکدیگر جدا نیست. ۲- هرکدام از اینها می‌تواند یکی از مصادیق ریسمان الهی باشد، ازاین‌رو با یکدیگر تضاد ندارد. [۵]
خمینی، روح الله، کشف الاسرار، ص۱۳۹-۱۴۰، تهران، بی‌تا.
امام خمینی دستور آیه «و اعتصموا بحبل الله جمیعاً و لا تفرقوا» را دستور محکم نجات‌بخش قرآن کریم می‌داند که باید نصب العین خود قرارداد و از تفرقه و اختلاف پرهیز نمود. امام خمینی معتقد است این آیه یک پیام مرکب از امرونهی است، امری که دستور به تمسک به حبل‌الله می‌دهد و نهی‌ای که از تفرقه باز می‌دارد و امر، مقدمه و شرط تحقق واقعی عدم تفرقه است. به اعتقاد امام خمینی اگر جامعه مسلمین با هم اختلاف داشته باشند و آن جهت الهی که خدای متعال امر کرده یعنی اعتصام بحبل الله، فراموش شود در این صورت عنایت الهی مشمول جامعه نشده و دچار تفرقه می‌شوند. البته دستور خداوند تنها اتحاد و اجتماع صرف نیست و انبیاء نیامدند که مردم را در امور با هم مجتمع کنند بلکه انبیاء آمدند که همه را در راه حق مجتمع کنند یعنی به دین و اسلام معتصم شوند. امام خمینی یکی از شرایط خروج از مهجوریت قرآن را عمل به آیه اعتصام می‌داند چنان‌که حل مشکلات اجتماعی، سیاسی و اقتصادی را در سایه اتحاد و اعتصام به حبل‌الله می‌داند. به باور امام خمینی اعتصام به حبل‌الله یعنی بالارفتن و ترقی. یعنی موجودات به دستگیری عالم غیب به‌تدریج از تنزلات و قعر ظلمت نقص به نورانیت و کمال ارتقا بیابند. [۱۳]
خمینی، روح الله، تقریرات فلسفه امام خمینی، ج۲، ص۲۶۵-۲۶۶، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۳۸۵.
۱.۲ - پیروی از پیامبرپذیرش آیات الهی و پیروی از پیامبر صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم ، از مصادیق اعتصام به خدا: «وکیف تکفر ون وانتم تتلی علیکم آیات اللـه وفیکم ر سوله ومن یعتصم باللـه فقد هدی الی صر اط مستقیم : و چگونه ممکن است شما کافر شوید، با اینکه (در دامان وحی قرار گرفته‌اید، و) آیات خدا بر شما خوانده می‌شود، و پیامبر او در میان شماست؟! (بنابر این، به خدا تمسک جویید! ) و هر کس به خدا تمسک جوید، به راهی راست، هدایت شده است.» «من یعتصم بالله» به منزله کبرای کلی برای جمله «و انتم تتلی علیکم آیات الله و فیکم رسوله» است؛ بنابراین، پیروی از آیات الهی و پیامبر صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم ، اعتصام به خدا است که هدایت را در پی دارد. ۱.۳ - ولایت خداوندولایت خداوند بر مؤمنان، علت لزوم اعتصام آنان به او: «وجاهدوا فی اللـه حق جهاده هو اجتباکم وما جعل علیکم فی الدین من حر جملة ابیکم ابر اهیم هو سماکم المسلمین من قبل وفی هـذا لیکون الر سول شهیدا علیکم وتکونوا شهداء علی الناس فاقیموا الصلاة وآتوا الزکاة واعتصموا باللـه هو مولاکم فنعم المولی ونعم النصیر : و در راه خدا جهاد کنید، و حق جهادش را ادا نمایید! او شما را برگزید، و در دین (اسلام) کار سنگین و سختی بر شما قرار ندارد؛ از آیین پدرتان ابراهیم پیروی کنید؛ خداوند شما را در کتابهای پیشین و در این کتاب آسمانی «مسلمان» نامید، تا پیامبر گواه بر شما باشد، و شما گواهان بر مردم! پس نماز را برپا دارید، و زکات را بدهید، و به خدا تمسک جویید، که او مولا و سرپرست شماست! چه مولای خوب، و چه یاور شایسته‌ای! »جمله «هو مولیـکم» می‌تواند به منزله تعلیل برای «واعتصموا بالله» باشد؛ یعنی به خدا اعتصام کنید؛ زیرا او مولا و سرپرست شما است. ۲ - آثار اعتصام به خدا۲.۱ - رحمت خدااعتصام به خدا، سبب برخورداری از رحمت او: «فاما الذین آمنوا باللـه واعتصموا به فسیدخلهم فی ر حمة منه وفضل ویهدیهم الیه صر اطا مستقیما : اما آنها که به خدا ایمان آوردند و به (آن کتاب آسمانی) چنگ زدند، بزودی همه را در رحمت و فضل خود، وارد خواهد ساخت؛ و در راه راستی، به سوی خودش هدایت می‌کند.» ۲.۲ - فضل خدااعتصام به خدا، زمینه ساز برخورداری از فضل خداوند: «فاما الذین آمنوا باللـه واعتصموا به فسیدخلهم فی ر حمة منه وفضل ویهدیهم الیه صر اطا مستقیما : اما آنها که به خدا ایمان آوردند و به (آن کتاب آسمانی) چنگ زدند، بزودی همه را در رحمت و فضل خود، وارد خواهد ساخت؛ و در راه راستی، به سوی خودش هدایت می‌کند.» ۲.۳ - قرار گرفتن در زمره مؤمناناعتصام به خداوند، سبب قرار گرفتن انسان در زمره مؤمنان: «الا الذین تابوا واصلحوا واعتصموا باللـه واخلصوا دینهم للـه فاولـئک مع المؤمنین وسوف یؤت اللـه المؤمنین اجر ا عظیما : مگر آنها که توبه کنند، و جبران و اصلاح نمایند، به (دامن لطف) خدا، چنگ زنند، و دین خود را برای خدا خالص کنند؛ آنها با مؤمنان خواهند بود؛ و خداوند به افراد با ایمان، پاداش عظیمی خواهد داد.» ۲.۴ - مصونیت از ارتداداعتصام مؤمنان به خداوند، سبب مصون ماندن آنان از کفر و ارتداد: ۱. «یا ایها الذین آمنوا ان تطیعوا فر یقا من الذین اوتوا الکتاب یر دوکم بعد ایمانکم کافر ین: ای کسانی که ایمان آورده‌اید! اگر از گروهی از اهل کتاب، (که کارشان نفاق افکنی و شعله ورساختن آتش کینه و عداوت است) اطاعت کنید، شما را پس از ایمان، به کفر بازمی گردانند.» ۲. «وکیف تکفر ون وانتم تتلی علیکم آیات اللـه وفیکم ر سوله ومن یعتصم باللـه فقد هدی الی صر اط مستقیم : و چگونه ممکن است شما کافر شوید، با اینکه (در دامان وحی قرار گرفته‌اید، و) آیات خدا بر شما خوانده می‌شود، و پیامبر او در میان شماست؟! (بنابر این، به خدا تمسک جویید! ) و هر کس به خدا تمسک جوید، به راهی راست، هدایت شده است.» ۲.۵ - هدایتاعتصام به خدا، درپی دارنده هدایت به صراط مستقیم: ۱. «وکیف تکفر ون وانتم تتلی علیکم آیات اللـه وفیکم ر سوله ومن یعتصم باللـه فقد هدی الی صر اط مستقیم : و چگونه ممکن است شما کافر شوید، با اینکه (در دامان وحی قرار گرفته‌اید، و) آیات خدا بر شما خوانده می‌شود، و پیامبر او در میان شماست؟! (بنابر این، به خدا تمسک جویید! ) و هر کس به خدا تمسک جوید، به راهی راست، هدایت شده است.» ۲. «فاما الذین آمنوا باللـه واعتصموا به فسیدخلهم فی ر حمة منه وفضل ویهدیهم الیه صر اطا مستقیما : اما آنها که به خدا ایمان آوردند و به (آن کتاب آسمانی) چنگ زدند، بزودی همه را در رحمت و فضل خود، وارد خواهد ساخت؛ و در راه راستی، به سوی خودش هدایت می‌کند.» ۳ - پاداش اعتصام به خداتمسک به خداوند، درپی دارنده پاداشی بزرگ: «الا الذین تابوا واصلحوا واعتصموا باللـه واخلصوا دینهم للـه فاولـئک مع المؤمنین وسوف یؤت اللـه المؤمنین اجر ا عظیما : مگر آنها که توبه کنند، و جبران و اصلاح نمایند، به (دامن لطف) خدا، چنگ زنند، و دین خود را برای خدا خالص کنند؛ آنها با مؤمنان خواهند بود؛ و خداوند به افراد با ایمان، پاداش عظیمی خواهد داد.» ۴ - پانویس۵ - منبع• فرهنگ قرآن، مرکز فرهنگ و معارف قرآن، برگرفته از مقاله «اعتصام». • دانشنامه امام خمینی، تهران، موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۴۰۰ شمسی. |